Dersom eg måtte velje det aller siste kveldsmåltid i livet, er eg eigentleg ganske så sikker på svaret. Grovkavring frå heimbygda mi – bløytt i krutsterk kaffi, påsmurd uanstendige mengder godt meierismør og servert med iskald mjølk til.

For nokre år sidan blei eg som journalist bedt om å hjelpe ein kjend kokk og ein svært matinteressert hjelpar om å hjelpe til med å samle inn unike oppskrifter og råvarer frå landet vårt. Eit av svara gav seg sjølv.

Så vidt Far min sitt kjøkken kjenner til er det ingen andre enn bakaren i Svelgen som framleis produserer tusenvis av grovkavringar i året i det nedlagde bakeriet – som no lever i beste velgåande som verna bedrift.

Nesten like tidleg som i gamle dagar kjem baker Rolf inn bakvegen til bakeriet familien dreiv i om lag 60 år. Framfor ligg ein lang føremiddag med kavrebaking, mimring og store doser vitsing. Etter nokre minutt med kaffiprat, er heile teamet utålmodige etter å starte opp med baksten.

”Lærling” Vegard kjenner bakeprosessen ut og inn, men kjenner seg mest trygg når baker Rolf godkjenner kvart avgjerande steg undervegs. Margarinen ligg romtemperert på disken. Nær sju liter lunka vatn blir helt ned i bakebollen i den velvaksne kjøkkenmaskina. Når gjæren er løyst opp, går salt, margarin, sammalt kveitemjøl og vanlig kveitemjøl same vegen, og blir blanda til deiga er fast og fin.

På pauserommet ventar endå ei runde med kaffi.

– Far kom til Svelgen i mellomkrigstida. Han gjekk i lære i Naustdal i Sunnfjord, og hadde med seg kavringoppskrifta derfrå. Så vidt eg veit er dette med grovkavring ei temmeleg lokal oppskrift, slår bakar Rolf fast.

Sjølv er eg vaksen opp med både bestefar og far som delte grovkavringane på midten, dyppa den kaffi og smurde over syndig store mengder setersmør. Dette kolesterolrike, men samstundes oppkvikkande måltidet, var viktig i fiskarslekter som vår, familiar som etter kvart blei hardt arbeidande industriarbeidarar i lokalsamfunn som Svelgen – som vaks opp i mellomkrigstida langs kysten. Kavringen er og populær med mjølk og sukker på i dessertskåla, eller med surmjølk. At vi framleis kan nyte den, må vi takke bakar Rolf og andre eldsjeler for.

– Onkel var og bakar. Han og far min sette først opp eit midlertidig bakeri, før dei bygde dette huset – og mura opp omnen som sto her til langt inn i moderne tid, fortel Rolf.

I dag har det gamle bakeriet i Svelgen moderne omnar med luker bak som kan opnast, slik at kavringen ikkje blir for hardt steikt og brent. Sjølv om gamleomnen bær på tallause historier, var den ikkje berre praktisk.

– Vi reiv til slutt ut den oppmura gamleomnen, for den var så effektiv at det var svært vanskeleg å kontrollere baksten. Brøda og ikkje minst småkakene blei fort brent om du ikkje passa på. Det tok fleire dagar kjøle den ned, og tabba med å skru den av blei berre gjort ein eller to gongar. Det tok svært lang tid å få den opp i rett varme igjen. Omnen fyrte så godt at utleigeromma i etasjane over ikkje trong ekstra varme…

Deiga har heva. No blir mannskapet på kjøkkenet meir enn dobla. Fem vaksne, rutinerte kavringbakarar veg opp deiga i nøyaktig 2,7 kilo store leivar. Deretter blir kvar leiv plassert i den tyskproduserte bollemaskina, som med roterande rørsler grovdelar dei nøyaktig 30 rundstykka i slengen som skal bli til kavring.

Bakar Rolf lener seg over arbeidsflata med ein deigklump under kvar handflate, og trillar rutinert perfekte runde rundstykke. Med imponerande samlebandteknikk blir den svære deiga forvandla til om lag 330 rundstykke, som gjev det dobbelte med kavringar.

Kvart rundstykke blir nemleg til ein over- og ein underkavring. Brett på brett med grove rundstykke står til heving nokre minutt, før dei blir steikt i omnen nokre minutt.

Vel ute av omnen blir alle rundstykka delt med kniv for hand på midten.

Det er først no rundstykka blir til kavring. Den siste runda i omnen gjer kavringen sprø.

– Dette er den vanskelegaste delen. Heile poenget er å ha passe sterk varme, og lufting av omnen, slik at så mykje av fukta som mulig blir drevet ut av kavringen. Eller vil dei lettare mygle eller bli skjemt. Dersom kavringen blir tørka riktig, kan den halde seg i månader, ja, til og med år, forklarar bakar Rolf.

I gamle dagar, då trafikken til og frå Svelgen i første skjedde på fjorden, kom folk inn hit nesten eins ærend for å bunkre opp med kavring. Enkelte fylde opp tomme 50-kilos mjølsekkar med kavring, og forsvant ut igjen.

Etter at Bremanger kommune og eldsjela Arne Loftheim fekk starta kafé i det gamle bakeriet, og fekk med seg gamlebakar Rolf på laget, har både kavringtradisjonen og anna lokal bakstetradisjon fått eit forlenga liv – kanskje på lånt tid. I åra då bakeriet låg brakk forsvann dessverre mykje av dokumentasjonen frå fleire generasjonar bakarar.

– Ja, far si bok med handskrivne oppskrifter og notat blei borte. Vi anar ikkje kor dei tok vegen. Eg har skrive ned dei oppskriftene eg huskar, men det er langt frå alt, innser Rolf.

Men kavringtradisjonen har om ikkje anna tatt vegen ut av bygda med utflytta sunnfjordingar.

I dag vert kavringane stort sett berre selt i det gamle bakeriet i Svelgen og kafeen til den utflytta Bremanger-ordføraren på Nordfjordeid. Innimellom går det forsyningar lenger sør i Europa til andre utflytta fjordingar, mellom anna til Malta…

Grovkavring frå baker Rolf Sande

• 6,5 liter (til 7) liter vatn
• 3 pakker gjær a 50 gram (3,5 pakker om vinteren)
• 8 kilo kveitemjøl
• 1,5 kilo sammalt kveite grov
• 2 never salt
• 500 gram margarin

Ta fram margarinen i god tid før bakinga, slik at det er mjukt.

Fyll opp i ein bolle med lunka vatn (ikkje over 38 grader), og hell i bakemaskina. Løys opp gjæren i vatnet. Ha i salt, margarin, sammalt kveitemjøl og vanlig kveitemjøl. Køyr til deiga er godt blanda og smidig, det vil seie i minst ti minutt.

Baker Rolf og gjengen hans lager to slike deigar, som til saman gjev om lag 660 kavringar!

Deiga hever under klede i romtemperatur i 25 minutt.

Deretter blir deiga blir delt i leiver på nøyaktig 2,7 kilo, slik at dei passar inn i maskina som deler opp 30 bollar/rundstykke.

Kvart rundstykke blir nemleg til ein over- og ein underkavring. Brett på brett med grove rundstykke står til heving nokre minutt, før dei blir steikt i omnen på 220 grader til dei er gyldne. Det tar om lag ti minutt.

Vel ute av omnen blir alle rundstykka delt med kniv for hand på midten.

Det er først no rundstykka blir til kavring. Den siste runda i omnen tørker kavringen. Dette er den vanskelegaste delen. Heile poenget er å ha passe sterk varme, slik at så mykje av fukta som mulig blir drevet ut av kavringen. Baker Rolf tørker kavringane på150 grader (med full opning på baksida av omnen) i minst to timar.