Den gang grisen blei slakta på kvar gard i landet, blei alle delar av dyret brukt. I dag er det vanskeleg å finne oppskrifter på heimelagde syltelabbar og lettsalta, røykte svineknokar på nett – trass i at det aldri før har vore så mange matbloggarar, matprogram på TV og formidlarar av kokekunst.
Sjølv om partane i konflikten i Midtausten er ueinige om det meste, er det forbausande mange likskapar på menyen for lettvint mat. Lamme-kebaben finn du oftast idet palestinske kjøkken, men den ligg også over glørne når israelarane fyrer opp grillen.
Har du tenkt over at det flyr tusenvis av festmiddagar over hovudet på deg kvar vår, sommar og haust? Ikkje det? Vel, enten du feller and og gås sjølv, eller går i butikken for å handle råvarene, er konfiterte andelår – eller confit de canard – måltid utanom det vanlege.
Det verste med tider på året då fangsten er stor og fiskeprisane låge, er at du ikkje rekk å ete all den ferske fangsten du gjerne skulle sett til livs. Men dersom du lettsaltar og kaldrøyker hyse/kolje eller skrei/torsk, kan du førebu deg på ei sensasjonell smaksoppleving – som til og med tåler nedfrysing.
Erter. Smak på namnet. Med relativt moderne auge har desse små, grøne grønsakene – som strengt tatt høyrer til ein fruktfamilie – fått eit sørgeleg rykte. Brukt som humoristisk innslag i eventyret om prinsessa, og mest kjent og berykta via suppa som bær erta sitt namn. Men sjølv dei frosne ertene er langt betre enn sitt rykte.
Naturen er lunefull. Det eine året kan sjukdom herje plommetreet og utradere avlinga, det neste truer greiene med å breke av eventyrleg mange rødgule, søte mirakel. Når overfloda er verkeleg stor, er det tid for smuldrepai med plommer. Oppskrifta duger også godt til epler eller rabarbra.
Far min og dei fleste andre kystfolk klarer seg ikkje utan poteta. Men sjølv om den han levd med oss gjennom mange hundreår, er det ikkje mange nordmenn som har gått vitskapleg til verks for å finne den perfekte kombinasjonen av rykande varm og sprø skorpe og fløyelsmjuk innside.
I løpet av nokre intense veker gror og spirer alt det velsmakande som er sådd i kjøkkenhagen. Det mest sørgmodige er å leve med at store mengder urter faktisk blir ståande til dei visnar fordi eigaren si iherdige kjøkkeninnsats ikkje er omfattande nok. Derfor bør du hauste og gjenbruke mens du kan. Til og med pent brukte vaniljestenger som har vakse fram på varmare breiddegrader kan du forvandle til ekte vaniljesukker.
I barndommen kjøpte eg Elvis-plate til bursdagen til mor mi. Eg må nok innrømme at eg nok hadde meir lyst enn henne til å høyre på kongen på vinyl. Seinare oppdaga eg at den amerikanske livsnytaren og far min faktisk hadde meir til felles enn mor mi og Elvis.
Den ferdiglagde maten rundt oss gjev oss få og små utfordringar for smaksløkane. Sødmen er ofte matvareindustrien sin valde middelveg, og gjer at vi heilt frå barndommen av til dels mister føling med heile vårt flotte smaksregister. Denne syrlege fiskesuppa – med eit nesten usunt følgje av smør og kremfløyte frå setra – er ei handsrekning til den som vi la seg utfordre.