Like sikkert som hausten og vinteren kjem, blir halsen sår, hovudet tungt og nasa tett. Sjølv om ei tomatsuppe med litt trøkk i slett ikkje har lekande effekt på forkjølinga, er den perfekt mat for den med lita matlyst.
Heilt sidan slektene våre gjorde seg nytte av kornet, og «fann opp» brødet for om lag 8.000 år sidan, har det vore livsviktig for å halde liv i oss. Derfor er det inga meining i å kaste gammalt brød. Du kan for eksempel lage sprø, smakfulle krutongar av restane.
For mange år sidan mellomlanda Far min sitt kjøkken i Bangkok. Ein meir reisevant kollega bestilte sjølvsikkert Tom kha gai, som om det var ein gammal venn. Det var først då bollen kom på bordet at eg skjønte det var snakk om ei suppe på mange måtar avspeglar det thailandske kjøkkenet.
Det er kanskje forunderleg for mange at den vesle strandkrabben kan utløyse debattar om liv og død. Men det er altså ikkje berre berre å koke kraft på småkrabben, og servere den til gjestane sine.
Betasuppe, ertesuppe, knokesuppe, småsuppe og småmat. Born som blir elska får mange namn. Men smaken er alltid intenst god, kraftig frå takka vere det salte, røykte kjøttet og mild takka vere ferske rotgrønsaker.
Når vi her nord fortener ein lang og varm sommar, får vi portulakken med på kjøpet. Denne orientalske plante veks nærast som ugras i kjøkkenhagen, men om du tar deg tid til å skjere den ned og sylte dei tjukke, saftige stilkane, har du eit herleg sursøtt følgje til den krema fiskesuppa.
Våren og sommaren kjem fort, og forlèt oss nesten raskare. Det er lett å kjenne avmakt når grønsaker ikkje blir brukt mens dei er på sitt mest spenstige og smakfulle. Men ei av dei største gledene er å lage seg ei potet- og purreløksuppe – det franskmennene kallar vichyssoise.
På slutten av 1980-talet rakna Berlin-muren. Aust-Europa låg vidopen for alle med eventyrlyst og ei slunken lommebok. Kompisane mine og eg la bak oss byar vi knapt klarte å uttale namnet på, og på kvar stopp bestilte vi zupa gulaszowa – gulasjsuppe.
Vi som av ein eller annan grunn er plassert her langt mot nord, har i utgangspunktet lite eksotiske vekstar å glede oss over. I alle fall var far min og min eigen barndom til dels fargelaus på det punktet. Eit av dei få unntaka var rabarbraen, som veks vilt og uhemma under dei rette forholda langs kysten. Rabarbrasuppa er genial, fordi den er like god kald som varm.
Den ferdiglagde maten rundt oss gjev oss få og små utfordringar for smaksløkane. Sødmen er ofte matvareindustrien sin valde middelveg, og gjer at vi heilt frå barndommen av til dels mister føling med heile vårt flotte smaksregister. Denne syrlege fiskesuppa – med eit nesten usunt følgje av smør og kremfløyte frå setra – er ei handsrekning til den som vi la seg utfordre.