Like sikkert som hausten og vinteren kjem, blir halsen sår, hovudet tungt og nasa tett. Sjølv om ei tomatsuppe med litt trøkk i slett ikkje har lekande effekt på forkjølinga, er den perfekt mat for den med lita matlyst.
Vi som har vakse opp med posesuppe, veit at den slags «tidssparande» produkt gjer nytten om ein ikkje orkar stort, og treng næring og smøring av halsen. Men sant å seie er det ikkje enormt mykje arbeid som skal til før du har fiksa ei heimelaga tomatsuppe som tar luven av alle posevariantar.
Vår eigen ungdom var ei stund skeptisk til å ikkje få posevarianten, men syns no denne tomatsuppa er langt meir smakfull.
Alle gode oppskrifter kan ha ein liten tvist – eller «hemmeleg» ingrediens – som hever totalopplevinga. For min del har ajvar blitt ein fast ingrediens i kjøleskapet.
Ajvar er ein slags krydra mos der dei grunnleggjande ingrediensane er bakt eller grilla paprika og aubergine, blanda i hop med matolje. Men det finns mange variantar. Eg har overtydd ein kollega som ikkje kan ete tomat om at ajvar med chili og kvitløk og litt anna snadder kan «erstatte» tomatsausen på pizzaen.
Når vi er inne på digresjonar; Her er eit lurt triks for å få store ajvar-glas til å halde seg lenger: Skrap det som måtte ligge av restar langs kantane på innsida av ajvar-glaset ned i glaset. Deretter heller du på litt matolje – enten litt nøytral mais- eller soyaolje eller olivenolje, slik at oljen blir liggande som eit lokk over pureen. Då vil du sjå at den held seg mykje lenger i kjøleskapet. Trikset lærte eg av TV-kokk Bård Greni Karlsen mens han var tilsett ved Gastronomisk institutt i Oslo.
Men så var det altså eigentleg tomatsuppa vi snakka om. Kven som eigentleg skal få æra for å ha oppfunne denne retten, slik vi kjenner den, kan ein diskutere til ein blir sår i halsen. I Spania, som denne bloggen ein nær relasjon til, dukka det opp supper med tomat-innslag allereie på 1500-talet, etter at Columbus oppdagat Amerika (og indirekte tomatplanten litt seinare) i 1492.
Men i USA nemnde kokebokforfattaren Eliza Leslie ei tomatsuppe eir lik den vi snakkar om her i boka «New Cookery Book» i 1857. Nøyaktig 40 år seinare tok Joseph A. Campbell patent på den kondenserte tomatsuppa vi kjenner frå utvalet i hyllene med hermetikk i daglegvarebutikken.
Sjølv er eg enormt svak for den spanske varianten, gazpacho, som vi serverer kald om sommaren. Men det er ei heilt anna historie…
Oppskrift på heimelaga tomatsuppe
- Ein liten løk (eller to sjalottløk)
- 2 ss matolje (for eksempel solsikkeolje)
- To kvitløkbåtar
- Ein raud chili
- Ei stor skei tomatpuré
- To store skeier ajvar
- 2 boksar hermetiske tomatar (på til saman 800 gram, eventuelt ein boks med hermetisk tomat, og like store mengder – altså 400 gram – med søte, gode, ferske tomatar)
- Ein liter kyllingkraft (og/eller grønsakskraft)
- Ei stor skei sukker
- Salt og peppar
- Fire, fem grillpølser, for eksempel av kylling/kalkun, eller ferdigkokt kyllingbryst eller kyllinglår
Ha olivenolje eller ein annan nøytral matolje i ei stor gryte og fres løken på middels varme, til den er blank og mjuk, men utan at den svir seg.
Etter nokre minutt har du i kvitløk og chili, og lar grønsakene surre nokre minutt.
Ha deretter i tomatpuré og ajvar, og lar alt saman surre nokre minutt til.
Hell i dei hermetiske tomatane (og eventuelt dei ferske). Knus dei forsiktig med ei tresleiv eller liknande. Kok opp suppa. Ha så i buljongen, og kok opp igjen.
La suppa koke 15-20 minutt dersom du bruker heile, hermetiske tomatar. Ti minutt koketid er nok med hakka tomat, men det skadar ikkje å la den putre seg betre i smaken.
Køyr deretter suppa fin med ein stavmiksar. Smak til med salt, peppar og sukker. Eg syns alltid suppa blir betre med litt søtt i.
Her i heimen har vi alltid i eit hardkokt egg til kvar gjest, samt kokt makaroni/annan pasta og gjerne litt pølser eller kylling.