Erter. Smak på namnet. Med relativt moderne auge har desse små, grøne grønsakene – som strengt tatt høyrer til ein fruktfamilie – fått eit sørgeleg rykte. Brukt som humoristisk innslag i eventyret om prinsessa, og mest kjent og berykta via suppa som bær erta sitt namn. Men sjølv dei frosne ertene er langt betre enn sitt rykte.
I oppveksten min var (dei gule) ertene stort sett berre brukt som ammunisjon i våre heimelagde gevær med strikk-basert skytesystem. Det skulle gå mange år før eg lærte å sette skikkeleg pris på dei, og det skuldast kanskje at ertesuppa aldri var ein fast gjest på vårt vestlandskjøkken.
Men leitar du etter ein kjapp og enkel appetittvekkar, er denne krema ertesuppa med røyklaks-toast ei lita smaksbombe. Og takk til Lars Barmen, som mange gangar har minna meg på denne kombinasjonen – etter å ha introdusert meg for ein fantastisk god ertekrem på eit av dei første matkursa er var på.
Ertene finns i mange variantar. Men dei grøne ertene har vore med oss gjennom store delar av sivilisasjonsutviklinga. Arkeologiske funn viser at ertene har vore dyrka og kultivert i minst 10.000 år, og det er gjort funn i dagens Hellas, Syria, Tyrkia og Jordan. Den berømte – og berykta – ertesuppa meiner forskarane vi skandinavar minst har ete sidan vikingtida.
Likevel vekte dei grøne ertene stor oppsikt ved dei europeiske hoffa relativt seint i verdshistoria. I januar 1660 hadde Sieur Audiger med seg ferske, grøne erter frå eit hemmeleg spritoppdrag i italienske Genova heim til Frankrike og kong Ludvig XIV. «Solkongen» og dronninga var selt, dei grøne ertene blei selskapsmat både blant finanseliten og blant kyrkjas mektigaste menn – og slottsgartnaren fikk oppdraget med å dyrke ertene.
Ertene er sjølvsagt best ferske, dei er ein av få grønsaker som er nesten like bra om dei har vore frosne. Likevel set franskmennene den dag i dag til livs om lag sju kilo hermetiske erter per år, men dei er godt slått av dei nær 40 kiloa amerikanarane fortærer årleg.
Likevel gjorde den engelsk-irske forfattaren og poeten Oliver Goldsmith sitt beste for disse den franske måten å koke erter på i sine brev på 1700-talet, ved å hevde at dei var giftige! Det er mulig han hadde eit sart mage- og tarmsystem…
Ertene har og spelt ei viktig birolle i moderne forsking og. I 1856 starta den austerriske munken Gregor Mendel med systematiske forsøk med erteplantar i klosterhagen. I dag blir han sett på som den klassiske genetikken sin far, altså læra om arv og genar.
Mendel hadde heilt sikkert sett pris på oppskrifta frå Far min sitt kjøkken, der ertene utgjer hovudingrediensen. Suppa kan serverast kald (for eksempel om sommaren) eller varm (om vinteren).
Oppskrift på krema ertesuppe med røyklaks
Til suppa:
- 350 gram frosne erter (normalt tilsvarande ein pakke frosne erter)
- 2 store skeier godt smør
- 2 sjalottløk
- 1 båt kvitløk
- 2,5 desiliter god kyllingkraft (for eksempel varianten frå Jacobs). Dersom du bruker hønsebuljong frå terning, bør du redusere saltmengda.
- 2,5 desiliter vatn
- Ein skvett matfløyte
- 1 ts salt
- Litt peppar
- 2 store skeier god rømme, for eksempel Røros-rømme
Attåt suppa:
- 8-10 skiver loff
- Nokre skeier godt smør til steiking av loffen (du kan eventuelt erstatte litt av smøret med ein nøytral matolje, for eksempel mais- eller solsikkeolje)
- Om lag 200 gram røyklaks
- Litt fersk grasløk eller (flat)persille
- Ein boks kremost (for eksempel Tine sin variant med urter)
Skrell sjalottløken og kvitløken, og finhakk den. Ha smøret i ein kjele på middels varme. Ha i sjalott- og kvitløk. Fres til løken er gylden. Ha i dei frosne ertene og la dei surre i kjelen eit minutts tid. Hell i kyllingkraft og vatn, og la suppa koke seks, sju minutt. Ha eventuelt i litt matfløyte mot slutten for å runde av smaken.
Hell suppa over i ein blender (eller bruk stavmiksaren oppi kjelen). Køyr suppa på full fart i eitt til to minutt. Ha deretter i rømma, og la suppe få eit minutt til under kniven – til suppa er heilt glatt.
Hell suppa over i ein rein kjele, og hald den varm til servering. Du kan også servere den kald i shot-glas eller andre små glas – i lag med røyklaks på toast.
Skjær opp loffskivene. Fjern skorpa, og lag dei gjerne i avlange skiver.
Varm opp smøret (og eventuelt oljen) i ei steikepanna til middels varme. Legg i loffskivene og steik til undersida er lysebrun og sprø. Snu skivene og ta steikepanna av varmen. Legg loffen over på ein tallerken og la dei avkjøle seg.
Skjær opp røyklaksen i skiver like breie som loffskivene/toasten. Smør på kremost på loffskivene, dryss gjerne på litt finhakka grasløk eller (flat)persille og legg på skivene med røyklaks.
Server toasten med røyklaks med små eller litt større mengder krema – kald eller varm – ertesuppe.
PS: Dersom du vil ha ein litt syrlegare suppe, kan du erstatte ein desiliter av vatnet med ein tørr kvitvin. I så fall har du i vinen i suppa etter at ertene har surra eit minutt i smøret. Kok vinen litt ned, før du har i meir vatn og kyllingkraft.