Det er kanskje forunderleg for mange at den vesle strandkrabben kan utløyse debattar om liv og død. Men det er altså ikkje berre berre å koke kraft på småkrabben, og servere den til gjestane sine.
I 2007 måtte Yngve Ekern, som akkurat som meg var journalist, møte i Konfliktrådet. I den for mange (inkludert meg sjølv) morosame matreportasjen «Full gass i krabbefeltet» skreiv han i malande ordelag korleis ferierande småungar fekk sjå Ekern ta livet av strandkrabben og koke kraft på den. Det likte dyrevernorganisasjonen NOAS dårleg. Det enda med møte i Konfliktrådet, og debatt i Dagbladet.
I åra som har gått har det blitt forska og meint mykje om korleis ein skal behandle all slags krabbe, hummar og sjøkreps. Vi som har vakse opp langs kysten veit at fiskarfolk som får uønskt strandkrabbe i garnet, ikkje tar seg bryet med å greie den ut. Som regel setter dei krabben under hælen, og tråkker til. Den blir rett og slett ikkje sett på som ei matauk.
Det er synd. Strandkrabben har ein mild smak av skaldyr. Likevel tåler den kraftig smakstilsetting, for eksempel chili, lime og kokosmjølk.
Men orsaka til at det vekker slik avsky når vi avlivar den til matauk, slit eg litt med å forstå, så lenge avlivinga er «human». I far min og mitt sitt hovud blir det lite mat på bordet om ein ikkje aksepterer av enkelte skapningar må dø, men ein skal ha resept for andre skapningar enn seg sjølv.
I si tid drog kokken Lars Barmen til Færøyane for å finne matinspirasjon i TV-serien «Barmeny». Der kom det inn enorme mengder småkrabbe som tilleggsfangst i trålposane. Den færøyske kokken heiv (om eg ikkje husker heilt feil) levande krabbe i gryta, i lag med gode grønsaker. Når krabben var avliva, og krafta hadde fått koke litt, brukte kokken ein enorm «stavmiksar» til å knuse skalla til krabben, for å få ut mest mulig smak.
Eg har leita mange stader etter informasjon om riktig avliving av krabbe, hummar og liknande skaldyr. Det blir meint mykje, og forska ein del. Mellom anna blir det sagt at desse skapningane blir «bedøva» av å bli kjølt/fryst ned. Deretter kan ein avlive dei raskt i kokande vatn.
Men eg sakna sjølve fasiten for avliving av strandkrabben. Svaret kom raskt og presist frå seniorforskar og fagansvarleg for dyrevelferd ved Veterinærinstituttet, Cecilie Mejdell:
«Avliving av krepsdyr er ikke bare enkelt, ikke minst fordi dyrets sentralnervesystem består av to eller flere sentralganglier, ikke én hjerne, og fordi skallet beskytter så godt.
Men for strandkrabber som skal bli kraft til suppen er det veldig enkelt. Bruk en klubbe og knus hele krabbeskallet før den legges i kokende vann».
Kjenslene blir ofte sterke når det kjem til å avlive små skapningar. Min eigen son tømte ut heile bøtta med strandkrabbe vi hadde fanga ein vakker sommardag for nokre år sidan, då han skjønte at far hadde planer om å lage strandkrabbesuppe. I sommar lurte han på om ikkje strandkrabben ville gje ei god kraft. Derfor tar eg sjansen å serevere gjestane på Far min sitt kjøkken denne oppskrifta. Dersom du framleis slit med tanken, kan du lage den på rekeskall i staden:
Oppskrift på suppe på strandkrabbe og reker
(Nok til fire personar)
- 500 gram strandkrabbe
- 2 stor skeier solsikkeolje
- 1 rød chili
- 1 kvitløkbåt
- 1 desiliter kvitvin eller eplesider
- 1 stor skei tomatpuré
- 100 gram fennikel
- 200 gram reker
- Eit halvt syrleg eple
- 100 gram sellerirot
- 1 gulrot
- 1 middels stor løk
- 1 stor laurbærblad
- 1 liter vatn
- 1-2 desiliter kremfløyte
- Ei stor skei crème fraîche
- 150 gram krabbekjøtt (helst frå klørne)
- 250 gram fisk etter ønske
Del chilien over langs, ta ut frøa. Fjern skalet på kvitløken, og hakk begge deler i små biter.
Reins rekene, legg rekene til sides i ei skål og ha skallet i ein bolle.
Skrell og grovhakk gulrot, løk, sellerirot. Fjern kjernen frå eplet. Del eit halv eplet i grove bitar.
Finn fram ein kjele som rommar om lag fem liter.
Ha i olje, sett plata på middels høg varme og ha i chili og kvitløk. Surr dette i eit par minutt. Ikkje la det svi seg.
Kok opp ein kjele med rikeleg med vatn, og la den fosskoke.
Legg kvar enkelt strandkrabbe på skjerefjøla, bruk ei klubben, knus heile krabbeskallet og legg det i kokande vatn. Krabben vil no vere stein død, og du kan fiske den ut og ha den over i kjelen med chili og kvitløk – i lag med rekeskalla. (PS: Dersom du er redd for søl på kjøkkenet, kan du avlive krabben utandørs).
Ha i strandkrabben og rekeskalla i kjelen. La dette surre nokre minutt, til krabben skifter farge og blir rød. Ha i tomatpuré. Lar surre eit par minutt. Ha i kvitvin. Kok til den nesten har fordampa. Ha i grønsakene og laurbærbladet. La grønsakene surre tre, fire minutt. Hell over kaldt vatn til det dekker krabben og grønsakene – det er om lag ein liter.
Kok opp, skru ned varmen og la krabben småputre i 25-30 minutt. Skum av undervegs.
Sil av krafta gjennom eit dørslag. Ha krafta over i ein mindre kjele. Smak på krafta. Dersom den er tam på smak, kan du koke den litt ned.
Ha i kremfløyte og crème fraîche. Kok opp la suppa koke ned til du syns smaken er fyldig og fin. Smak til med salt og peppar. Ha i krabbe, reker og fisk i små biter rett før servering. Dryss gjerne over litt flatpersille eller dill.
Kult! Dette skal prøves!
Så bra, Andreas! Du kjem ikkje til å angre:)