Husker du korleis vi kjempa oss veg gjennom køa, mellom skrubbsvoltne karer og kvinnfolk som hadde vore litt for lenge ute på byen? Langt der framme lukta det himmelsk godt av bakt potet, kryddersmør, mais og smelta ost.
Hausten er sildetid. Far min – og tusenvis av andre nordmenn – vaks opp på sild og poteter. Lune, nysteikte sildekaker med ein like lun potet- og grønkålsalat hever desse rimelege råvarene til eit aldri så lite luksusmåltid.
Når vi her nord fortener ein lang og varm sommar, får vi portulakken med på kjøpet. Denne orientalske plante veks nærast som ugras i kjøkkenhagen, men om du tar deg tid til å skjere den ned og sylte dei tjukke, saftige stilkane, har du eit herleg sursøtt følgje til den krema fiskesuppa.
Når bæra heng tunge på buskene i hage og utmark, kjem det dårlege samvetet snikande. Burde eg ikkje safte og sylte alt eg ser? Eit stykke bak i minnelageret, dukkar det opp minne om bringebær- og ripssaft himmelsk intens i smaken, men og bitre bilete frå barndommen av overgjæra saft.
Far min er ikkje så glad i grønsaker. Men blomkål er bortimot festmat. Ikkje rart, kanskje, ettersom den smakar heilt vidunderleg – og har vore dyrka på Vestlandet sidan 1600-talet. Dersom du vispar i hop ei ostesaus, gratinerer den og pyntar den med skinke, er festen i gang.
Erter. Smak på namnet. Med relativt moderne auge har desse små, grøne grønsakene – som strengt tatt høyrer til ein fruktfamilie – fått eit sørgeleg rykte. Brukt som humoristisk innslag i eventyret om prinsessa, og mest kjent og berykta via suppa som bær erta sitt namn. Men sjølv dei frosne ertene er langt betre enn sitt rykte.
Naturen er lunefull. Det eine året kan sjukdom herje plommetreet og utradere avlinga, det neste truer greiene med å breke av eventyrleg mange rødgule, søte mirakel. Når overfloda er verkeleg stor, er det tid for smuldrepai med plommer. Oppskrifta duger også godt til epler eller rabarbra.
Far min og dei fleste andre kystfolk klarer seg ikkje utan poteta. Men sjølv om den han levd med oss gjennom mange hundreår, er det ikkje mange nordmenn som har gått vitskapleg til verks for å finne den perfekte kombinasjonen av rykande varm og sprø skorpe og fløyelsmjuk innside.
I løpet av nokre intense veker gror og spirer alt det velsmakande som er sådd i kjøkkenhagen. Det mest sørgmodige er å leve med at store mengder urter faktisk blir ståande til dei visnar fordi eigaren si iherdige kjøkkeninnsats ikkje er omfattande nok. Derfor bør du hauste og gjenbruke mens du kan. Til og med pent brukte vaniljestenger som har vakse fram på varmare breiddegrader kan du forvandle til ekte vaniljesukker.
Vi som av ein eller annan grunn er plassert her langt mot nord, har i utgangspunktet lite eksotiske vekstar å glede oss over. I alle fall var far min og min eigen barndom til dels fargelaus på det punktet. Eit av dei få unntaka var rabarbraen, som veks vilt og uhemma under dei rette forholda langs kysten. Rabarbrasuppa er genial, fordi den er like god kald som varm.