I løpet av nokre intense veker gror og spirer alt det velsmakande som er sådd i kjøkkenhagen. Det mest sørgmodige er å leve med at store mengder urter faktisk blir ståande til dei visnar fordi eigaren si iherdige kjøkkeninnsats ikkje er omfattande nok. Derfor bør du hauste og gjenbruke mens du kan. Til og med pent brukte vaniljestenger som har vakse fram på varmare breiddegrader kan du forvandle til ekte vaniljesukker.

I Far min sitt kjøkken forsøker vig å forlenge den intense, gode smaken og lukta av ferske urter så lenge vi kan. Sjølv om butikkane sel krydderplanter året rundt, vil drivhusdyrka urter aldri smake like godt som dei naturlege frå sommarhagen.

Både urtesmør og ikkje minst urtesalt er to metodar som fungerer fint. Urtesmøret held seg i frysaren ein del veker, urtesaltet kan du til og med gje vekk til jul, om du berre lagar nok. Smakskombinasjonane er utallige, prøv deg fram og finn din favoritt.

Vaniljestengene som normalt blir til overs når vaniljefrøa blir brukt i desserten, er eit glimrande utgangspunkt for heimelaga vaniljesukker.

Urtesalt

• 2 dl kvernsalt (havsalt på boks som er litt meir porøst enn vanleg havsalt, alternativt kan du bruke ½ desiliter havsalt og 1,5 desiliter vanleg bordsalt)
• 2 dl urter, for eksempel dill/persille, salvie/rosmarin, timian/oregano
• 1-2 båtar kvitløk og eventuelt skallet frå ein halv sitron

Dersom du ikkje vil øydelegge knivane på kjøkkenmaskina, bør du bruke ein morter. Du får kjøpt gode slike i steinmateriale for nokre hundrelappar på innvandrarbutikkane.

Ha i urtene i morteren, hell over salt og kvitløksbåtane, og arbeid til saltet, urtene og kvitløken har blitt til bitte små bitar.

Dersom du ikkje får fatt på kvernsalt, kan du bruke halvt om halvt med vanleg havsalt og finmalt salt. Dersom du berre brukar havsalt, syns eg saltkorna blir litt for grove når du for eksempel drysser det over ovnsbakte poteter.

Du kan og heve smaken på urtesaltet ved å blande i litt sitronskal (ikkje bruk det kvite av skallet, det smakar bittert og beiskt).

Oppskrift på kryddersmør/urtesmør

• 200 gram romtemperert meierismør – aller helst Kviteseid- eller tilsvarende godt salta smør, gjerne heimelagd
• 1 båt kvitløk
• Eit par nevar med fersk urter du syns passar i lag, og til det du skal bruke det til, for eksempel persille og dill til sjømat, eller salvie til kylling og svinekjøtt

Finhakk urtene og kvitløken i kjøkkenmaskina – det tar bare noen sekunder. Ha i smøret, og kjør miksaren nokre sekund til, slik at urtene og kvitløken blandar seg godt med smøret.

Ha urtesmøret over på et flak med plastfolie. Rull folien saman slik at urtesmøret blir som ei pølse, og ha den i frysaren til den er stivfrossen.

Oppskrift på heimelagd vaniljesukker

Nordmenn (og folk flest i den vestlege verda) er storforbrukarar av ulike matvarer med vaniljesmak. Men sjansen er utruleg stor for at «vaniljesukkeret» er eit biprodukt av celluloseindustrien! Etylvanillin eller vanillin blir lagd av organisk materiale, og kan mellom anna utvinnast frå stoffet lignin, som vi finn i ulike plantar og tre – mellom anna gran. Japanske forskarar har til og med forsøkt å lage vanillin av kumøkk… Orsaka er sjølvsagt at vanillin er billig.

Enkelte kjelder meiner at mellom 97 og 99 prosent av vaniljesukkeret i maten vår er kjemisk framstilt vanillin, som er mangfaldig gongar sterkare på smak enn ekte vanilje. Dessverre er matvareindustrien ofte freista av å lure forbrukarane til å tru at dei brukar ekte vanilje, for eksempel med å bruke foto av vaniljestenger på emballasjen, mens varedeklarasjonen avslører at det berre er vanillin i maten.

Ekte vaniljestenger kom opphavleg frå planta Vanilla planifolia, som er i orkidéfamilien, og veks naturleg i Mexico. I dag blir det framstilt vaniljestenger frå både Vanilla pompona og Vanilla tahitiensis, og Madagaskar har blitt den leiande produsenten av denne råvara.

Ekte vaniljestenger kostar langt meir enn industrielt framstilt vanillin. Men du treng ikkje nøye deg med å skrape ut frøa av stengene, og kaste resten av vaniljestengene. Du kan lage ditt eige, smaksrike vaniljesukker som sjølvsagt smakar langt meir naturleg enn den kjemiske varianten.

Eg pleier å berekne om lag 200 gram sukker til ei vaniljestang, og eg tar vare på alle vaniljestenger eg bruker. Dersom du skrapar ut frøa, kan du putte stanga opp i ein boks med rikeleg med sukker og la det stå ei stund. Jo lenger, dess betre. Eg samlar opp vaniljestenger i ein boks med sukker, og lagar opp vaniljesukker inni mellom.

Om du har hatt heilevaniljestanga oppi vanijesausen til iskremen eller i rabarbrasuppa, kan du i etterkant fiske den ut, skylle av den og tørke den før du har den i lag med sukkeret.

Når du skal lage sukkeret, deler du vaniljestengene opp i mindre bitar, finn fram kjøkkenmaskina med roterande knivblad og køyrer til vaniljestengene er finmalt. Og vips har du ekte vaniljesukker! Det kan du oppbevare i eit tett glass eller tett boks og bruke når du treng det.