Naturen er lunefull. Det eine året kan sjukdom herje plommetreet og utradere avlinga, det neste truer greiene med å breke av eventyrleg mange rødgule, søte mirakel. Når overfloda er verkeleg stor, er det tid for smuldrepai med plommer. Oppskrifta duger også godt til epler eller rabarbra.

Eit av dei finaste minna frå barndommen er plommeslang (meir eller mindre lovleg), på kalde og gjerne våte haustkveldar på Vestlandet. «Såg dei oss?» Ein kvist som knakk. Høgt opp i eit uregjerleg tre for å finne den største og finaste. Og der, hang den, victoriaplomma, den søtaste av alle.

Akkurat denne hausten blei barndomssmaken gjenfunne. Kanskje var det kombinasjonen av iskald, regnvåt ytterside og søt og fyldig smak frå det indre som gjorde det. Men opplevinga var ikkje til å ta feil av då den særeigne smaken av ein grådig stor bit plomme breidde seg i munnen.

Ein uvanleg flott seinsommar/tidleg haust har velsigna oss med tallause kilo med frukt, frukt vi veit har vakse her til lands sidan 1000-talet, og heilt sikkert dyrka sidan 1550. Sjølv om plomma i utgangspunktet ikkje er veldig raus på næringsstoff, kunne vi ikkje tenke oss å leve utan.

Så no når vi har ete til magen knip, hermetisert mange kilo av haustens grøde til kaldare dagar, er det tid for å utforske nye bruksmåtar. Plommebrennevinet lar vi andre folkeslag lenger sør ta seg av.

For ein som ikkje har sine sterkaste sider i bakeriavdelinga, er smuldrepaien løysinga. Formidabelt enkelt. Og varmebehandlinga gjer at plommene blir endå meir djupe og komplekse i sødme og smak.

Smuldrepai med plommer eller eple

• 600 gram plommer (eller fire, fem middels store eple)
• 2 ss sukker
• 1 stor skei smør til smøring av form
• 150 gram kaldt smør i terningar
• 150 gram kveitemjøl
• 50 gram havregryn
• Tre store skeier heimelagd vaniljesukker (eller brunt sukker)
• 1 ts kanel, kun til eple

Sett steikeomnen på 200 grader med varmluftsfunksjon.

Skyll plommene i lunka vatn, og la dei renne av seg vatnet.

Lag eit snitt rundt heile plomma i lengderetninga. Pell ut steinane. Del plommene i minst ein centimeter, avlange båtar. Legg dei over i ein bolle, og dryss over heimelaga vaniljesukker (eller brunt sukker, om du ikkje har, industrielt framstilt vaniljesukker er alt for dominerande i smaken). Vend forsiktig om på plommene, slik at sukkeret fordeler seg godt.

Dersom du vil bytte ut plommene med eple, strør du og på ei teskei kanel. Du kan bruke same framgangsmåte med rabarbra-biter i botnen av forma.

Finn fram ei passe stor, eldfast form. Smør botnen og kantane inn med smør. Fordel plommene i botnen av forma.

Tøm mjøl, sukker og smør i terninger på kjøkkenbenken. Arbeid i hop til ei blanding med både små og store klumpar med hendene. Fordel blandinga over plommene (eller eplebåtane). Dersom du går for eple, smaker det og godt med rosiner og nøtter oppi.

Steik paien på 200 grader i 20 minutt (eller litt lenger). Overflata av paien skal vere nøttebrun, og det skal komme opp små bobler med saft frå plommene i sprekkene av deiga. Server med vaniljesaus, vaniljeiskrem eller piska fløyte.