Med ein nitrist sommar bak oss, er det på tide å føre høgtrykket inn over kjøkkenbenken. Ein kjele med pottetett lokk og ventil fører med seg solskin for alle hobbykokkar. Trykkokeren er nemleg den mest fabelaktige oppfinninga for alle som lagar mat sidan elden. Fårikålen lagar koker du på ein god halvtime!

OK, påstanden om trykkokaren er den mest fabelaktige oppfinninga på minnelege tider kan kanskje diskuterast. Men maken til energisparande, tidsvinnande, smaksfortettande kjøkkeninnretning finn du knapt maken til. Allereie i 1679 – over hundre år før den franske revolusjonen – lanserte den franske fysikaren Denis Papin oppfinninga som la heile grunnlaget for trykkokinga.

Sjansen for at foreldra eller besteforeldra dine har ein slik kjele lengst inne i kjøkkenskapet eller på loftet er stor. Kvifor den blei stua vekk kan ein alltids spekulere i. Kanskje har det med frykta for at trykket inni kjelen skulle ende i «The Big Bang» på kjøkkenet.

Men med ein perfekt bygd trykkokar blir matlaginga berre ein sigersgang fram til servering, så lenge du følgjer gode råd frå produsenten og dei som har trykkokt før. Dei som er mest hekta, spanderer fleire tusen spenn på ein WMF, mens dei av oss som har huset fullt av andre dyre maskiner tar til takke med IKEA sin fine variant til nokre hundrelappar.

Prinsippet bak normal koking er at vatn og det meste av anna væske koker når den når 100 grader, før den fordampar. Men trykkokaren er forsegla. Dampen blir fanga. Ganske kjapt under kokinga aukar trykket til ein bar (måleeining for trykk) inni kjelen. Temperaturen når heile 122 grader, før ventilen i trykkokaren slepp trykket ut.

I dette kunstige miljøet oppstår dei eit såkalla subkritisk vatn som bryt ned fibrane i råvarene og mørnar kjøtt, grønsaker eller kva det skulle vere i trykkokaren raskare enn ved vanleg koking. Koketida i trykkokar blir normalt redusert til ein tredjedel, så lenge du ikkje fyller kokaren med meir enn to tredjedelar væske/råvarer. Elles blir det ikkje nok damp i gryta til å få opp trykket som trengs for trykkoking.

Fårikålen koker i løpet av ein halv time i staden for halvannan, kraftkokinga kan reduserast frå eit kvart døgn til eit par timer. Og alt av fabelaktig gode smakar i flytande form frå råvarene held seg i kjelen.

I far og mor mi sitt kjøkken var trykkokaren lite å sjå i oppveksten min. Men då bestekameraten min og mor hans kom frå Cuba med heile livet sitt på slep i 1987, fekk eg servert kubanarane sin «fårikål» (målt i popularitet) kokt i ein enkel trykkokar. Arroz con polloen til Ingeborg, eller kylling med ris – marinert i kvitlauk, lauk og fersk sitronsaft, var klar før vi rakk å uttale «mojito» korrekt.

Sjølvsagt er det heilt logisk at kubanarar og andre i Karibia, lutfattige på energien dei ikkje ber inni seg sjølve, tar i bruk ein så ressurssparande innretning. Og kanskje like logisk at nordmenn, bortskjemt på olje og gass, på eit eller anna tidspunkt stua vekk trykkokaren i det kunnskapsvakuumet som har prega velstandsåra etter krigen far min og andre av hans generasjon sleit seg gjennom.

Vel, tida er inne til å ta makta over kjøkkenkunnskapen, dele den med folket og mane til kjøkkenrevolusjon: Viva trykkokeren! Lær av min bloggkollega Olav Birkeland og folka bak Facebook-gruppa til ære for trykkokaren.

Finn fram dei seigaste, billigaste bitane av kjøtt, lag gryterettar, supper, kraft eller kva som helst du aner vil smake godt etter ei rask runde i verdas kanskje aller smartaste kjøkkenreiskap.

Framleis ikkje overbevist? Sjekk ut nettsida Hipressurecooking.com, fullstendig via alt du kan gjere med ein trykkokar – eller fleire – i heimen. Og i din spede start som «trykkokk» (eller kokk som taklar høgt trykk); kva er ikkje meir naturleg enn å starte med Noregs nasjonalrett, fårikålen, lagd så raskt at du kan servere kva som helst slags dag i veka.

Fårikål under høgtrykk (nok til om lag fire personar)

• Om lag 1,5 kilo lamme- eller anna fårekjøtt
• Eit stor kålhovud (om lag halvannan kilo)
• 3-4 store gulrøter
• 4 ts heil peppar
• 2 ts salt
• 2 ss kveitemjøl
• 4,5 dl vatn
• Ein neve flatpersille (eller vanleg persille)

Tørk av blod og anna ureint frå overflata på kjøttet med kjøkkenpapir.

Fjern dei yste blada frå kålen, del den på langs over midten, først i to, deretter fire og så vidare til du har 4-5 centimeter tjukke båtar. Del den over rotfestet (sjå foto), slik at kålen heng i hop. Skrell gulrøtene, og del dei i 3-4 centimeter breie bitar på tvers.

Legg kjøttstykka med feittsida ned i botnen av kjelen, dryss over litt av saltet, kveitemjøl og litt av pepparen, deretter kål, så kjøtt igjen – og så vidare. Avslutt med kål på toppen. Hell til sluttt over vatnet.

Ha på lokket på trykkokaren, tett godt igjen (slik brukarmanualen seier du skal gjere det) og sett kjelen på kokeplata på full varme.

Når det kokar i gryta, og ventilen slepp ut damp, har du oppnådd det trykket kjelen skal ha. Fårikålen bør koke ein halv times tid. Men du bør skru ned varmen når trykket er fullt, ettersom det skal svært lite varme til for å halde det gode trykket oppe. Dersom du bruker kjøttstykke som ikkje er av dei møraste, kan det hende at du bør la fårikålen trykkoke opp mot 40 eller 45 minutt.

NB! Etter kokinga, må trykkokaren behandlast varsamt, elles kan du få deg ei overrasking og ikkje minst lett brannsår av glovarm damp. Det finns tre gode måtar senke temperatur og trykk på:

• Du kan la trykkokaren stå såpass lenge at trykket naturleg har gått ned.
• Du kan sleppe ut trykket mekanisk, dersom trykkokaren er utstyrt med ei slik funksjon (sjekk brukarmanualen).
• Du kan sette kjelen i vasken og helle kaldt vatn og, slik at temperaturen og trykket får ned, og du kan opne lokket utan fare. Når lokket er kaldt og du høyrer eit puff, i det trykket slett ut av trykkokaren, kan du opne. Eg brukar denne metoden.

Server fårikålen under lågtrykk med gode, nykokte poteter, gjerne mandel, med eit dryss finhakka persille over.

PS! Om du ikkje har rukke å skaffe deg trykkokar til fårikålsesongen og fårikålens dag (som er siste torsdag i september), kan du følgje oppskrifta over, men bruke ei vanleg gryte og la den småputre. Men då blir koketida raskt halvannan til to timar, avhengig av kor seigt kjøttet er.

PS!! Dersom du treng tips og vurdering av kva trykkokar som er best, bør du lese denne artikkelen til Olav Birkeland på hobbykokken.no.