På Far sin sitt kjøkken klarer vi ikkje heilt å bestemme oss for om kaldrøykt eller varmrøykt og lettsalta kvalkjøtt er det aller beste. Begge deler er verdt å prøve for den som syns at sommarens mest velvaksne biff er ei alt for god råvare til å la ligge uprøvd.
Du kan speke fenalår, spekepølser, skinker og annan spekemat nesten alle stader i verda. Men du er avhengig av riktig temperatur, nok luftsirkulasjon og passe med fukt i lufta for å lukkast. Du må ikkje bygge eit eige spekerom, slik vi har gjort. Det finns enklare vegar til målet.
På Far min sitt kjøkken er vi litt forundra over kor få delar av dyra vi speker samanlikna med franskmenn, italienarar og spanjolar. Bresaola – salta og speka oksebiff – er ein av delikatessane som kan måle seg med ei god skinke.
Salamien frå barndommen min var lagd av industrien, og etter nokre tugger satt feittet fast under ganen. Men på eit eller anna tidspunkt fekk eg smaken på den italiensk-inspirerte variantane – som du fint kan lage sjølv, dersom du har tilgang til ei god kjøkkenmaskin og ein eigna tørkeplass.
Tynnskore, hurtigtørka og eventuelt røykt kjøtt har blitt svinedyr trendmat under det amerikanske namnet «beef jerky». Men faktum er at du fikser biffen sjølv, akkurat slik samar, urfolk og folk flest rundt om på heile kloden har gjort det i uminnelege tider.
Den gang grisen blei slakta på kvar gard i landet, blei alle delar av dyret brukt. I dag er det vanskeleg å finne oppskrifter på heimelagde syltelabbar og lettsalta, røykte svineknokar på nett – trass i at det aldri før har vore så mange matbloggarar, matprogram på TV og formidlarar av kokekunst.
Har du tenkt over at det flyr tusenvis av festmiddagar over hovudet på deg kvar vår, sommar og haust? Ikkje det? Vel, enten du feller and og gås sjølv, eller går i butikken for å handle råvarene, er konfiterte andelår – eller confit de canard – måltid utanom det vanlege.
Det verste med tider på året då fangsten er stor og fiskeprisane låge, er at du ikkje rekk å ete all den ferske fangsten du gjerne skulle sett til livs. Men dersom du lettsaltar og kaldrøyker hyse/kolje eller skrei/torsk, kan du førebu deg på ei sensasjonell smaksoppleving – som til og med tåler nedfrysing.
Av og til skulle ein ønske ein kunne sjå inn historia si glaskule, og avsløre kven som i ein lys augneblink fann ut av det lite kjøttfylte stykket mellom ribbene og halsen på sauen og lammet kunne fyllast med litt meir kjøtt, krydder og andre godsaker, og rullast i hop – for deretter å kokast og leggast i press.
Kunnskapen om speking av store kjøttdelar sit i ryggmargen til Magnhild Dyrdal. I prinsippet er det akkurat same prosessen som forvandlar eit hjortelår, eit lammelår eller ei skinke til prima spekemat. På hennar del av Vestlandet er det lakesalting som gjeld.